Kalendarium życia Stanisława Wyspiańskiego, lata 1900-1903

| 1869-1889 | 1890-1894 | 1895-1897 | 1898-1899 | 1900-1903 | 1904-1905 | 1906-1907 |

1900

• 1 stycznia ukazał się ostatni opracowany przez Wyspiańskiego numer „Życia”, skonfiskowany przez cenzurę za publikację De profundis Stanisława Przybyszewskiego oraz reprodukcję obrazu Wojciecha Weissa Wiosna.

• Od stycznia do maja Wyspiański pisał poematy-rapsody Bolesław Śmiały, Św. Stanisław, Henryk Pobożny pod Legnicą, Piast oraz Kazimierz Wielki, równolegle projektując, z własnej inicjatywy, witraże z przedsta­wieniami królów do katedry na Wawelu.

• W czerwcu i lipcu na wystawie w TPSP, zorganizowanej z okazji jubi­leuszu 500-lecia Uniwersytetu Jagiellońskiego, Wyspiański pokazał dwa Szkice i dwa portrety oraz malarski projekt witraża Kazimierz Wielki dla katedry na Wawelu, który wywołał wielką konsternację i spotkał się z rozbieżnymi opiniami.
  

• Obchody 500-lecia Uniwersytetu dały impuls redakcji „Rocznika Kra­kowskiego” do wydania numeru specjalnego. O wykonanie projektu okładki poproszono Wyspiańskiego. Numer ukazał się 1 września.

• Sierpień spędził w Konarach pod Tarnowem, rodzinnej wsi Teofili Pytko. Malował tutaj portrety dzieci, widoki zabudowań gospodarczych i pejzaże.

• Przed 1 września wydana została powieść Dla szczęścia Stanisława Przybyszewskiego w opracowaniu graficznym Wyspiańskiego.

• 18 września w kościele św. Floriana Stanisław Wyspiański poślubił matkę swoich dzieci, Teodorę Teofilę Pytkównę. Świadkami byli wuj Kazimierz Rogowski i Włodzimierz Tetmajer. Związek ten budził wielkie zdziwienie w środowisku krakowskim.

• 20 listopada Wyspiański był świadkiem na ślubie Lucjana Rydla z Jadwigą Mikołajczykówną, który odbył się w kościele Mariackim w Krakowie. Razem z żoną i córką Helenką gościł na weselu zorganizo­wanym w dworku Włodzimierza Tetmajera w Bronowicach. Pytany, jak podobało mu się ślubne przyjęcie, odpowiedział: „Może coś napiszę” (A. Chmiel, Wspomnienia sprzed 25 lat, w: W oczach współczesnych, t. II, s. 12).

• Grudzień – na IV wystawie TAP „Sztuka” pokazuje 4 projekty witraży wawelskich i 3 portrety. Katalog wystawy został ozdobiony winietami kwiatowymi Wyspiańskiego.

• W początkach grudnia przebywał we Lwowie w związku ze starania­mi o uzyskanie stanowiska docenta na Akademii Sztuk Pięknych w Kra­kowie. W zabiegach o tę funkcję pomagali artyście prof. Julian Nowak i Henryk Sienkiewicz. Wynik był pozytywny – we wrześniu 1901 Wyspiański został powołany przez Juliana Fałata na katedrę malarstwa religijnego i dekoracyjnego. 
• W końcu grudnia ukazał się dramat Legion ( wyd. II w 1901). Wyspiań­ski podjął rozmowy z Tadeuszem Pawlikowskim o planach wystawie­nia sztuki we Lwowie. Przybyszewski przytoczył rozmowę poety z Pawli­kowskim: „[…] To wielkie, wspaniałe – Pawlikowski nigdy niczego nie chwalił – ale to na scenie niewykonalne. – Daj mi Pan, panie dyrekto­rze, 500 guldenów, a ja sam stworzę dekoracje – zaperzył się Wyspiań­ski. – Ale skąd wezmę tych gigantycznych aktorów? – zapytał Pawlikow­ski. Wyspiański umilkł” (Dzieła malarskie, Bydg. 1925, s. 16). Za życia artysty sztuka nie była grana. Ludwik Solski wystawił ją w teatrze kra­kowskim dopiero w 1911. Po premierze została wydana seria pocztówek.

1901

• W styczniu Wyspiańscy z dziećmi przeprowadzili się na ulicę Krowo­derską 157 (dzisiaj: 79). Na II piętrze kamienicy na rogu obecnej Al. Słowackiego zajęli obszerne, siedmiopokojowe mieszkanie. Naroż­nik domu przylegał do linii nasypu kolei obwodowej miejskiej, a okna pracowni artysty wychodziły od zachodu na Kopiec Kościuszki, od wschodu zaś na wzgórza, w kierunku Bronowic. „Wchodziło się tam na lewo, przez ciemną sionkę. Pokój narożny o dwóch oknach i narożnych, oszklonych drzwiach na balkon, obszerny, słoneczny, cały (ściany, su­fit, nawet piec) wymalowany ciemnym szafirem. Naprawo od wejścia […] stół duży, nakryty czerwonym suknem. Za stołem krzesło o wyso­kim opieradle, na którym pewnego razu zwróciła moją uwagę zarzuco­na sukmana chłopska. Na stole papiery, ołówki, pióra gęsie do pisania, świeca, często filiżanka–biustWyspiańskiego,modelowany[…]przezpanią Vallgren. Przy jednej ze ścian […] wysoka półka z książkami, przysłonięta szafirową firanką. Pod jednym z okien drugi stół, mniejszy, z pędzlami, pastelami, z przyborami malarskimi. W rogu pracowni […] rzeźba Kurzawy: «Wawel i Wisła». Z pracowni – drzwi do dalszych pokoi (mieszkalnych), idących w amfiladzie. Każdy pokój wymalowany w in­nym, zawsze żywym, zasadniczym kolorze. Pierwszy: żółty – na ścianie, koło okna, ogromny, stylizowany, zielony liść kasztanu z kwiatem (ten sam co zdobi okładkę «Kazimierza Wielkiego», wyd. I). […] w ostatnim pokoju miał Wyspiański sypialnię. Tu obok łóżek wisiał na ścianie frag­ment olejnego obrazu Wyspiańskiego «Śmierć matki»” (A. Waśkowski, Z moich wspomnień o Stanisławie Wyspiańskim, w: W oczach współczes-nych, t. I, s. 80–81).

• W styczniu i lutym Zenon Przesmycki w warszawskiej „Chimerze” publikował w odcinkach powieść Stanisława Przybyszewskiego Syno­wie ziemi, w której Wyspiański został sportretowany w postaci Winiar­skiego: „Winiarski mógłby być olbrzymem, gdyby mu dano coś do robo­ty. Dać mu kościoły, pałace, muzea do malowania! Dać mu nową scenę, olbrzymią, wielką arenę, gdzie mógłby słowem malować” („Chimera” 1901, nr 2, s. 208). Wydanie książkowe ukazało się w 1904.

• 16 marca w Teatrze Miejskim odbyła się prapremiera Wesela. Wyspiań­ski już 17 lutego zaprezentował swój dramat Kotarbińskiemu, a w koń­cu miesiąca czytał rękopis w salonie Pareńskich. Od 11 marca odbyło się sześć prób scenicznych, w tym dwie generalne. Dramat wystawio­no w reżyserii Antoniego Walewskiego i w inscenizacji Wyspiańskie­go; dekoracje wykonał Jan Spitzar według projektu autora, który nama­lował także dwa pastelowe wizerunki: Matki Boskiej Częstochowskiej i Matki Boskiej Ostrobramskiej. Sztuka została odebrana jako sensacja, początkowo obyczajowo-towarzyska. Próby ingerencji w tekst ze stro­ny cenzury w pewnym stopniu przyczyniły się do zwiększenia, i tak już znacznego, zainteresowania spektaklem. Po czwartym przedstawieniu w dniu 22 marca Stanisława Wyspiańskiego okrzyknięto wieszczem na­rodowym. Do końca sezonu sztukę grano 21 razy. Wesele było przełomem w recepcji twórczości Wyspiańskiego, zmieniło jego pozycję artystyczną i materialną.

• Na przełomie kwietnia i maja ukazało się książkowe wydanie Wesela (nakład własny, Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2000 egz. plus 50 egz. na papierze welinowym). Za życia Wyspiańskiego Wesele miało trzy wydania, dwa w 1901 i jedno w 1903.

• 11 maja uroczyście otwarto nową siedzibę Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w gmachu przy pl. Szczepańskim. Do 16 lipca trwała wystawa inauguracyjna TAP „Sztuka”, na której Wyspiański po­kazał dwa kartony witrażowe: Henryk Pobożny i Św. Stanisław.

• 30 maja Akademia Umiejętności przyznała Wyspiańskiemu nagrodę malarską (2250 koron), z fundacji Probusa Barczewskiego, za karton Kazimierz Wielki.

• 3 lipca Wyspiański wszedł w skład komitetu założycielskiego Towa­rzystwa „Polska Sztuka Stosowana”, które postawiło sobie za cel: „[…] zgromadzić motywy polskie z zakresu sztuki stosowanej, oddające wier­nie i dokładnie twórczość ludową, oraz w ogóle pomysły dotychczasowe, noszące charakter swojski […]” (z oświadczenia w „Gazecie Polskiej”, w: Kalendarz, 1995, t. 16, vol. III, s. 137).

• W lipcu i sierpniu po raz pierwszy artysta wyjechał na kurację do Rymanowa.

• 31 października w Teatrze Miejskim w Krakowie odbyła się prapremie­ra Dziadów Adama Mickiewicza w inscenizacji Stanisława Wyspiańskie­go.

• 15 października Akademia Umiejętności przyznała Wyspiańskiemu stypendium im. Marii z Szetkiewiczów Sienkiewiczowej.

• 10 listopada w zakładzie Helclów umarł Franciszek Wyspiański, ojciec artysty.

• 2 grudnia przyszło na świat ostatnie dziecko Wyspiańskich, Stanisław junior (1901–1967), którego rodzicami chrzestnymi byli Eliza Pareńska i Adam Chmiel.
  

1902

• 25 marca Wyspiański został mianowany docentem w katedrze sztu­ki dekoracyjnej Szkoły Sztuk Pięknych, z pensją 2600 koron rocznie. Pismo urzędowe ze sformułowaniem, iż Jego Cesarska Mość raczył go mianować, odesłał do SSP z informacją, że od cesarza austriackiego żadnej posady w polskiej szkole nie przyjmuje. Zgodził się przyjąć no­minację dopiero wtedy, gdy wezwanie do objęcia obowiązków otrzymał bezpośrednio od Dyrekcji Szkoły.

• Przed 8 maja we Lwowie opublikowano pierwszy tom książki Wilhelma Feldmana Piśmiennictwo polskie ostatnich lat dwudziestu, w której autor komentował twórczość literacką poety.

• W sierpniu Wyspiański z żoną spędził wakacje w Zakopanem. Poznał wówczas Marię Dembowską i jej zbiory sztuki góralskiej, z których będzie w przyszłości korzystał przy pracach scenograficznych. Wyspiańscy odwiedzili też w Delatynie na Huculszczyźnie Salomeę Hankiewiczową, siostrę Teofili.

• 15 października–30 listopada w I Salonie Polskim, w Pałacu Sztu­ki w Krakowie, Wyspiański wystawił 21 dzieł: dziesięć szkiców do wi­traży lwowskiego i franciszkańskiego oraz 11 studiów, głównie portre­ty dzieci.

• 18–19 października trwały obchody jubileuszu 25-lecia pracy twórczej Marii Konopnickiej. Artysta brał udział w opracowaniu wydania jubileuszowego Wyboru pism. Powodzenie tego wydania było tak duże, że w marcu 1903 ukazał się drugi nakład.

• W listopadzie w Teatrze Polskim w Poznaniu odbyły się premiery Dziadów oraz Warszawianki. Wyspiański, znając trudną sytuacje finansową tej sceny, zrezygnował z honorarium za prawa autorskie do inscenizacji.

• W listopadzie w Teatrze Polskim w Poznaniu odbyły się premiery Dzia­dów oraz Warszawianki. Wyspiański, znając trudną sytuacje finansową tej sceny, zrezygnował z honorarium za prawa autorskie do inscenizacji.

• Około 20 grudnia ukazała się Teka Grafików Polskich (22 tablice, odbi­ta w 120 egzemplarzach, z czego 20 luksusowych sygnowanych, z plan­szami specjalnymi; po publikacji kamienie i płyty zniszczono), wyda­na przez Stowarzyszenie Artystów GrafikówPolskich,powstałe z inicjatywy Feliksa Jasieńskiego Mangghi.
  W tece znalazły się prace różnych autorów, wykonane w rozmaitych technikach graficznych, od litografii, uważanej wówczas za królową sztuki graficznej, po akwaforty i nowo wprowadzoną technikę fluoro­forty. Wyspiański reprezentowany był wykonanym w tej technice portretem Helenki, odbitym osobiście przez Tadeusza Estreichera, chemi­ka, pioniera tej techniki w Polsce. W grudniu na wystawie teatralnej w Warszawskim Towarzystwie Dobroczynności, zorganizowanej w Ratuszu, Wyspiański pokazał portrety aktorów w rolach z jego sztuk.

1903

• 10 stycznia Wyspiański wydał dramat Wyzwolenie.

• 28 lutego na scenie teatru krakowskiego odbyła się premiera Wyzwolenia, z udziałem Stanisławy Wysockiej (Muza) i Andrzeja Milewskiego (Kon­rad). Nowatorskim zabiegiem scenograficznym Wyspiańskiego, zasto­sowanym w finale ostatniego aktu,  było pokazanie publiczności nieza­słoniętej niczym sceny teatru, z jej zapleczem.

• 25 kwietnia – prapremiera dramatu Protesilas i Laodamia w teatrze krakowskim, z Heleną Modrzejewską w roli Laodamii.

• 7 maja – prapremiera dramatu Bolesław Śmiały w Teatrze Miejskim w inscenizacji Wyspiańskiego i w zaprojektowanych przez niego de­koracjach i kostiumach. Spektakl wzbudził sensację pomysłowością, barwnością i rozmachem wystawienia i odniósł wielki sukces; do końca sezonu grany był 13 razy.
  

• 20 czerwca dramat Bolesław Śmiały ukazał się drukiem. Wydrukowano także 140 sztuk afiszyreklamowych– od tej pory wydania niektórych książek Wyspiańskiego były ogłasza­ne afiszami rozlepianyminakoszt autora.

• W lipcu stan zdrowia Wyspiańskiego pogorszył się. W czasie pobytu w Rymanowie powstały wiersze Niech nikt nad grobem mi nie płacze i Gdy przyjdzie mi ten świat porzucić.

• 6 października w Poznaniu został ogłoszony zakaz druku i rozpo­wszechniania dramatów Wyspiańskiego: Wesela, Warszawianki, Legionu, Nocy listopadowej i Wyzwolenia. Wyrok Sądu Krajowego wydano na pod­stawie § 130 Kodeksu karnego, który mówił o „publicznym podburzaniu różnych klas ludności do aktów gwałtu”. Mimo to Warszawiankę grano pod innymi tytułami.

• 22 grudnia ukazał się drukiem Achilleis. Sceny dramatyczne.

• W Warszawie, w prywatnych mieszkaniach organizowane były konspi­racyjne przedstawienia Wesela; kostiumy i broń wypożyczano z prywat­nych zbiorów, a uzyskany dochód przekazywano na Towarzystwo Oświa­ty Narodowej

1904-1905

| 1869-1889 | 1890-1894 | 1895-1897 | 1898-1899 | 1900-1903 | 1904-1905 | 1906-1907 |