Kalendarium życia Stanisława Wyspiańskiego, lata 1869-1889

1869

15 stycznia w Krakowie przy ul. Krupniczej 14 (dzisiaj: 26) urodził się Stanisław Mateusz Ignacy Wyspiański, pierwsze dziecko Franciszka (1836–1901), rzeźbiarza i Marii z Rogowskich (1841–1876).

Rodzina Wyspiańskich przeniosła się z ul. Krupniczej do tzw. Domu Długosza przy ul. Kanoniczej 13, na wprost północnego masywu katedry wawelskiej. Franciszek Wyspiański urządził pracownię rzeźbiarską w dawnej stajni i wozowni.

Stanisław Wyspiański uczył się w Szkole Ćwiczeń przy Seminarium Nauczycielskim męskim, mieszczącej się w pałacu Larischa przy ul. Franciszkańskiej, róg Brackiej. Nawiązał przyjaźnie z Józefem Mehofferem, Henrykiem Opieńskim i Stanisławem Estreicherem.

1 września rozpoczął naukę w Gimnazjum Św. Anny w Krakowie, najstarszym gimnazjum polskim, zwanym dawniej Collegium Nowodworskiego.

17 stycznia siostra matki, Joanna Rogowska, poślubiła Kazimierza Stankiewicza. Jesienią Stanisław przeszedł pod opiekę wujostwa i przeprowadził się do ich mieszkania przy ul. Kopernika 1. Wszystkie wolne od nauki chwile spędzał w pracowni ojca.

Współorganizował „Wieczorek Mickiewiczowski”, z którego połowa dochodu zasiliła fundusz budowy pomnika wieszcza. Podjął próby ilustrowania poematów Johanna Wolfganga Goethego, wykonywał odrysy z obrazów Jana Matejki oraz rysował pierwsze portrety.

Zachęcany przez nauczyciela języka polskiego Teofila Ziembę, czytał literaturę romantyczną. Założył wraz z kolegami (Opieński, Estreicher, Mehoffer, Rydel i in.) szkolne kółko dramatyczne. Estreicher wspominał: „Wyspiański i Mehoffer rysowali z pamięci ważniejsze sceny i postacie. […] Wedle tych rysunków, zwykle b. wiernych, próbowaliśmy grać sami […]” (Kalendarz, 1971, t. 16, vol. I, s. 46).

Razem z wujostwem przeprowadził się do mieszkania przy ul. Zacisze 2, niedaleko Bramy Floriańskiej, z widokiem na Barbakan i Planty. Pozostawał pod wpływem Wojciecha Rypla, filologa klasycznego, purysty językowego walczącego o wyeliminowanie obcych naleciałości z języka polskiego i zastąpienie ich zwrotami staropolskimi i gwarowymi. Czytał Lessinga, Schillera, Goethego, Shakespeare`a, Dantego, Słowackiego, dzieła historyczne S. Smolki, W. Kalinki. L. Kubali, S. Borzykowskiego, M. Mochnackiego, K. Szajnochy, S. Tarnowskiego. Zapełniał szkicowniki przerysami zabytków z kościołów krakowskich, widokami miejskimi i własnymi kompozycjami.

Zaprzyjaźnił się z Adamem Chmielem, Kazimierzem Tetmajerem, Franciszkiem Krzyształowiczem, a także z o rok młodszym Lucjanem Rydlem, o którym mówił, że ma wyobraźnię niemal tak bujną jak on.

Na przełomie września i października zapisał się jako uczeń nadzwyczajny na I Oddział Rysunku do Szkoły Sztuk Pięknych prowadzonej przez Jana Matejkę.

Nabrał stałego nawyku notowania i rysowania, wypełniając szkicowniki wypisami z historii sztuki, muzyki i literatury, odrysami z włoskich i niemieckich dzieł renesansowych, studiami portretowymi, widokami Krakowa i Wawelu, przerysami detali architektonicznych, własnymi szkicami kompozycyjnymi, także karykaturami.

Grudniowe uroczyste obchody 300-lecia śmierci Stefana Batorego przyniosły pierwszą próbę dramatyczną Wyspiańskiego osnutą wokół obrazu Jana Matejki Batory pod Pskowem.

2 lipca Wyspiański otrzymał świadectwo maturalne; „urządziliśmy tradycyjną wspólną ucztę koleżeńską u Turlińskiego w Hotelu pod Różą […]. A po uczcie obeszliśmy «gęsiego», jak zwyczaj kazał, Rynek i Planty krakowskie. Odtąd wolno nam było nosić laski, cylindry i palić papierosy. Zostaliśmy dorosłymi” (S. Estreicher, Lata szkolne Stanisława Wyspiańskiego, w: W oczach współczesnych, 1971, t. I, s. 132).

W sierpniu Wyspiański wyruszył w pierwszą samodzielną podróż artystyczną po Galicji Wschodniej.

Od października rozpoczął zajęcia na II Oddziale Rysunku w Szkole Sztuk Pięknych. W skład kadry profesorskiej wchodzili: Jan Matejko – dyrektor szkoły, katedra malarstwa historycznego, Władysław Łuszczkiewicz – malarstwo, rysunek, anatomia, perspektywa, nauka o stylach, historia powszechna i Polski, Florian Cynk – malarstwo, Leopold Loeffler – malarstwo ,Józef Unierzyski– malarstwo i rysunek, Izydor Jabłoński, Józef Siedlecki i Feliks Szynalewski – rysunek, Jan Rotter – perspektywa, Ludwik Tejchman – anatomia, Walery Gadomski – rzeźba, Konstanty M. Górski – historia sztuki, oraz sekretarz szkoły i bibliotekarz – Marian Gorzkowski. Program obejmował rysunek z rzeźby antycznej, studium rysunkowe i malarskie z modela i krajobrazu. Równolegle podjął studia na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego.

W Gabinecie Historii Sztuki jego ulubionymi wykładami były zajęcia ze sztuki Odrodzenia prowadzone przez prof. Mariana Sokołowskiego.

27 stycznia w SSP zorganizował wieczór ku czci Artura Grottgera, starając się o salę, kostiumy, dekoracje oraz chóry i śpiewaków.

W marcu razem z Mehofferem i czterema innymi uczniami został przeniesiony do III Oddziału Szkoły Sztuk Pięknych w nagrodę za postępy w nauce i pracy.

W czasie kolejnego roku akademickiego nieustannie uczęszczał do Biblioteki Uniwersytetu Jagiellońskiego, poszerzając wiedzę z zakresu sztuki, historii i literatury.

4 kwietnia prezydent miasta Krakowa przyznał Wyspiańskiemu, jako wyróżniającemu się studentowi, stypendium Zubowskiego.

25 lipca–5 września uczestniczył w wyjeździe inwentaryzacyjnym na Podkarpacie (pow. grybowski i gorlicki)

Od 15 września Stanisław Wyspiański i Józef Mehoffer pracowali przy wykonywaniu nowej polichromii kościoła Mariackiego w Krakowie jako asystenci Jana Matejki. Nadzór architektoniczny nad pracami sprawował Tadeusz Stryjeński.

9 października władze Szkoły Sztuk Pięknych podjęły decyzję o przeniesieniu Wyspiańskiego.

27 października Wydział Krajowy przyznał młodemu artyście stypendium im. Jana Matejki z przeznaczeniem na studia zagraniczne.

Obiekty z wystawy